Charakterystyka założeń przestrzennych agory i forum na przykładzie agory w Priene i Forum Romanum w Rzymie
Agora w Priene jest dużym kwadratem, przedzielonym na dwie części szeroką arterią komunikacyjną. Większa część, południowa, stanowi wnętrze z trzech stron zamknięte
kolumnadą, niedostępne dla ruchu kołowego, od strony północnej wprawdzie otwarte, lecz szeregiem ołtarzy i posągów odgrodzone od ulicy. Po drugiej, północnej stronie ulicy tarasowy szeroki deptak na wzniesieniu kilkustopniowym, a za nim, półtora metra nad koroną jezdni wznosi się wyższa,
południowa kolumnada o podwójnym szeregu kolumn, długa na 110 m, a w jej głębi magazyny i kramy (cała ta budowla nazywa się stoa). Na tarasie w dużej galerii pulsuje życie publiczne i
towarzyskie. Ku wschodowi odpływa ulica rozszerzona korytem, galeria przedłuża się poza rynek, chowając za swymi plecami buleuterion, czyli radę miejską, oraz prytanejon, urząd
państwowy a zarazem miejsce, gdzie płonął ołtarz Hestii. Po przeciwnej stronie świątynia i temenos Zeusa.
Forum Romanum - założenie przestrzenne, historia, funkcja, otaczające budowle.
Forum Romanum to najważniejszy i najstarszy plac rzymski z VI w., kiedy to osady na Palatynie i Kapitolu, a także na Awentynie połączyły się w jedno miasto i bagnista dolina między tymi wzgórzami stała się naturalnym jego centrum. Etruskowie zdrenowali bagna za pomocą kanału, a następnie na osuszonym placu położyli bruk. Powstał w ten sposób porządny rynek Forum przez długie stulecia stanowiło ośrodek życia publicznego Rzymu. W miarę jak wyrastały bazyliki, świątynie, portyki i monumenty wotywne, Forum stało się handlowym, sądowym, religijnym i politycznym centrum miasta.
Nierównomierne wykorzystanie przestrzeni życiowej w Rzymie, będące skutkiem nieracjonalnych względów, musiało drażnić praktyczny umysł Juliusza Cezara (1000-44 p.n.e.). Przy pomocy
architekta Pomponiusza opracował rewolucyjny plan przebudowy Rzymu, który udało mu się tylko po części zrealizować. Zdołał natomiast uporządkować Forum, a także odciążyć je budując
opodal nowe, wzorowane na greckich agorach. Jego przykład naśladowali liczni rzymscy cesarze w wieku I i II n.e. tworząc obszerny kompleks pięknych placów i budowli publicznych w sercu miasta (rynków cesarskich). Noszą one tę samą nazwę rynków, co stare Rzym Forum, ale różnią się od niego całkowicie zarówno formą i przeznaczeniem.
Rynki cesarskie, do których zaliczamy także Forum Cezara nie powstawały samoistnie. Zakładali je ludzie, którzy posiadając władzę i pieniądze mogli wykupić odpowiednie tereny, a projektowali je architekci wykształceni na greckich modelach.
Najbardziej rzucająca się w oczy innowacja polega na zamknięciu cesarskiego forum przynajmniej z trzech stron murem i krytą kolumnadą (portykiem). W głębi każdego rynku, naprzeciw
wejścia cesarz wznosił zwykle świątynie dla jednego ze swoich boskich opiekunów. Znaczenie praktyczne tych placów w porównaniu z prawdziwym rynkiem było niewielkie, natomiast
zamierzenia reprezentacyjno-propagandowe spełniały wyśmienicie. Dopiero z początkiem II wieku Trajan., założyciel ostatnieniego forum cesarskiego, odstąpił od tradycji swoich poprzedników budując na swym rynku nie świątynię, ale bazylikę (Ulpia) i dwie biblioteki. Forum Trajana projektował architekt Apollodoros z Damaszku; dzięki niemu forum było bardzo piękne,
ale też bardzo użyteczne. Fora były to więc regularne, podłużne place zamknięte portykami,
umieszczane zazwyczaj w środku miasta, na przecięciu cardo i decumanus.
Miały jednak przeznaczenie Forum Romanum (w innych miastach), na tych bowiem placach mieściła się siedziba władz miejskich, świątynia bóstw rzymskich, bazylika, w której zawierano transakcje handlowe i rozstrzygano spory cywilne, oraz był wydzielony targ.
Fora:
1. Juliańskie – najstarsze, ze Świątynią Wenus Genetrix
2. Augusta – ze Świątynią Marsa Mściciela
3. Peace – ze Świątynią Pokoju
4. Minerwy – ze Świątynia Minerwy
5. Trajana – 3-członowe, plac/rynek z aneksami + Basilica Ulpia i 2 biblioteki + Świątynia Boskiego Trajana
Świątynia Jowisza Największego Najlepszego na Kapitolu w Rzymie
Świątynia Jowisza Najlepszego Największego, Świątynia Jowisza Kapitolińskiego (łac.Templum Iovis Optimi Maximi) - centralna, największa w Italii świątynia Jowisza, znajdująca się w starożytności na wzgórzu kapitolińskim w Rzymie, a ściślej na jego północnym wierzchołku zwanym Capitolium.
Budowę rozpoczął król Tarkwiniusz Stary, kontynuował jego następca Serwiusz Tulliusz, a ukończył Tarkwiniusz Pyszny. Dedykowana została 13 września 509 p.n.e., już po ustanowieniu republiki, przez konsula Marka Horacjusza Pulwillusa.
Świątynia uległa zniszczeniu w wyniku pożarów w latach 83 p.n.e., 25 p.n.e., 69 n.e. (po odbudowie świątynia była wyższa i tym samym smuklejsza), ostatnie pożar nastąpił w 80 n.e.
Świątynia zostaje odbudowana po raz ostatni i konsekrowana w roku 82 n.e. przez cesarza Domicjana jako urzędującego konsula. Tym razem do budowy użyto białego marmuru. Była największą i najwspanialszą świątynią Rzymu.
Budowla ta została wzniesiona na 5 m podium z tufu (^) zwanego dziś „capellaccio”. Miała ona wymiary 56,9x61,7 m, czyli na planie zbliżonym do kwadratu. Prezentowała nowy typ świątyni tzw. toskański. Była dostępna tylko od frontu, kolumnada otaczała 3 boki bodowli, z tyłu znajdowała się ślepa ściana. Po bokach znajdowały się pojedyncze rzędy kolumn, a w fasadzie 3 rzędy tworzące głęboki przedsionek przed cellą świątyni. Cała świątynia wybudowana została w porządku toskańskim (kolumny z tufu, tak samo jak ściany celli), belkowanie było drewniane,przykryte terakotowymi płytkami. Płytki fryzu zawierały ornamenty geometryczne i roślinne, natomiast architraw przedstawiał najprawdopodbniej procesję wozów. Nad belkowaniem znajdował się dwuspadowy dach z terakotowymi dachówkami. Na dachu znajdowały się terakotowe ozdoby, po bokach akroteriony, na szczycie, nad tympanonem kwadryga, czyli wóz zaprzężony w 4 konie, powożony przez Jowisza, a jako maskowanie brzegu dachu – antefiksy (w kształcie masek Sylenów i Menad). Głębokość celli równała się głębokości przedsionka, natomiast szerokość trzech pomieszczeń, na które dzieliła się cella wyrażała się stosunkiem 3:4:3. Świątynia była polichromowana, używane kolory to: biały, czarny, czerwony, błękitny, fioletowy, zielony i brunatny. Cała budowla sprawiała wrażenie ciężkiej i przysadzistej z powodu dużych interkolumniów i sporego ciężaru dachu. W środkowym pomieszczeniu celli, poświęconemu Jowiszowi,
znajdował się posąg wielkiego boga siedzącego na tronie i trzmającego w prawej dłoni wiązkę piorunów. Ubrany był w tunikę ozdobioną gałązkami palmowymi i purpurową togę.
Pomieszczenie po lewej było poświęcone Junonie, prawe – Minerwie. W obu znajdowały się posągi bogów w pozycji stojącej. Każdy z bogów miał przed świątynią własny ołtarz. Dodatkowo w
pomieszczeniu Jowisza znajdowała się Kapliczka Terminusa, którego wizerunek stanowił surowy kamień uderzony przez piorun i uznawany za święty. Nad nim pozostawiono otwór w dachu świątyni, ponieważ musiał znajdować się pod gołym niebiem. W pomieszczeniu Minerwy znajdowała się Świątynia Juventas (Młodości), przed którą rzymscy młodzieńcy, wkładający po raz pierwszy męską togę, składali uroczystą ofiarę.
Wszystkie rzeźby, zarówno na zewnątrz i wewnątrz, zostały wykonane przez etruskiego rzeźbiarza – Wulkę z Wejów.
^ Tuf, tuf wulkaniczny - rodzaj lekkiej, zwięzłej, zazwyczaj porowatej skały osadowej należącej do skał okruchowych. Składa się z materiału piroklastycznego (gł. piasku i popiołu wulkanicznego, także bomb wulkanicznych), często z domieszką innego materiału okruchowego, scementowanego np. spoiwem krzemionkowym lub ilastym. Tufy są skałami o dużej porowatości, mogą mieć równoległą teksturę odpowiadającą etapom sedymentacji materiału skalnego. Występują razem ze skałami wylewnymi.
Rzymskie bazyliki foralne i sądowe - narysować i omówić w oparciu o przykłady
Według reguł stosowanych przez rzymskich architektów bazylika była budynkiem, który powinien znajdować się przy forum. Bazyliki rzymskie były budynkami przeznaczonymi do odbywania sądów i innych zgromadzeń publicznych.
Były też miejscem handlu. Choć różniły się w szczegółach, ich plan przedstawiał się z reguły następująco: budynek w kształcie wydłużonego prostokąta podzielony był wzdłuż na trzy nawy dwoma rzędami kolumn; nad nawami bocznymi biegły galerie; na jednym z krótszych boków znajdowało się wejście; na drugim przeciwległym absyda mieszcząca trybunał przeznaczony do rozpraw sądowych.
Basilica Aemilia
Została wzniesiona w 179r. p.n.e. przez Markusa Aemiliusa Lepidusa i Markusa Fulviusa Nobiliorusa, na miejscu wcześniejszej budowli.Przypominała wielką zadaszoną halę podzieloną na nawy, była miejscem gdzie w czasie niesprzyjającej pogody prowadzono działalność zwyczajowo
związaną z forum: sądów, polityczną i ekonomiczną. To właśnie forma bazyliki posłużyła na wzór budowniczym chrześcijańskich kościołów. Do bazyliki prowadziły z placu trzy wejścia usytuowane od strony południowej. Z powodu późniejszej przebudowy bazylika ma dziś trzy nawy boczne i jedną główną- pierwotnie nawy boczne były dwie. Najwyższa nawa główna miała duże okna oświetlające wnętrze. Zdobiły ją reliefy przedstawiające mityczne początki miasta i rodziny Emiliuszy. Od strony placu widać było monumentalna fasadę z dwoma kondygnacjami 16 wspartych na pilastrach arkad. Za portykiem znajdowały się kramy należące do bankierów. Wnętrze (70 x 29m) podzielone było na cztery nawy kolumnami podtrzymującymi dach, wykonanymi z tzw. marmuru afrykańskiego. Od strony wejścia wystawiony jest odlew płaskorzeźby obrazującej powstanie Rzymu, która zdobiła bazylikę w I w. p.n.e.
Bazylika Julia
Budowa bazyliki została zapoczątkowana przez Juliusza Cezara w 54 r p.n.e. i ukończona przez Augustusa. Bazylika była miejscem, gdzie odbywano najważniejsze procesy prawne. Mieściła się pomiędzy świątynią Polluxa i Castora, a świątynią Saturna. Była to wielka hala, otoczona podwójnym rzędem kolumn z suszonej cegły. Zewnętrzne kolumny dźwigały dwie kondygnacje arkad, a nawa główna miała wysokość trzech kondygnacji. Działały tam różne sądy cywilne.
Bazylika Maksencjusza i Konstantyna (bazylika sądowa)
Bazylika Maksencjusza i Konstantyna - najwieksza bazylika i zarazem budynek na Forum Romanum w Rzymie. W IV wieku Maksencjusz wzniósł wspaniałą bazylikę sądową mieszczącą prefekturę, która stała się organem zajmującym się całą administracją miejską. Budowla miała obszerną nawę środkową z absydą od zachodu. Przekrywały ją trzy ogromne sklepienia krzyżowe, wsparte na 8 kolumnach i wysokości 15 m. Posiadała 3 krótkie, szerokie nawy. Dwie nawy boczne były przekryte sklepieniami kolebkowymi z dekoracją kasetonową. Wejście poprzedzone westybulem. Bazylika
ustawiona była na platformie 100 x 65 metra. Wysokość budowli wynosiła 35 metrów.. W zachodniej absydzie stał posąg cesarza, wykonany z brązu i marmuru. Pozostałości posągu (głowa, ręka i stopa) eksponowane są na dziedzińcu Palazzo dei Conservatori (na Kapitolu). Do VII wieku dach bazyliki zdobiły złocone płytki.
Monumentalne założenia term rzymskich
Colloseum - amfiteatr Flawiuszy
Amfiteatr wznosił się na kamiennej dwustopniowej podstawie (stylobacie) zabezpieczającej portyk przed wodą deszczową. Była to budowla ze spiętrzeniem porządków. Arkady z trawertynu
(3 kondygnacje) zwieńczone były wysoką
attyką, która tworzyła czwartą kondygnację. Każda z kondygnacji liczyła 80 łuków. Półkolumny w dolnym rzędzie wykonane były w porządku toskańskim, wyżej w rzymsko-jońskim i najwyżej w rzymsko-korynckim. Attyka zdobiona pilastrami korynckimi. Dolna kondygnacja jest najwyższa. Nad każdym porządkiem znajduje się lekko wystający gzyms zwieńczony attyką. Ostatecznym zwieńczeniem budyku był wystający gzyms, wsparty na konsolach. Nad gzyms wystawało 240 masztów, na których rozciągano olbrzymią zasłonę zwaną valerium, zrobioną z płótna na żagle okrętowe, później zastąpiono je płótnem lnianym. Valerium było haftowane złotem i srebrem. Murybiegły promieniście w stosunku do centrum budowli. W murach znajdowały się otwory/przejścia z przekryciem łękowym tworzące sieć korytarzy. Mury między sobą były przekrywane sklepieniem łękowym. Pachy łęków
były zrównywane piaskiem i na tym stawiano ławy widowni.
Amfiteatr w liczbach (wg Ciechanowicza):
- szerokość łuków 4,2 m
- szerokość filarów 2,4m (głebokość 2,7m)
- średnica elipsy amfiteatru to 188x 156 m
- średnica areny 86x54 m
- wysokość budowli 48,5 m
- liczba widzów – 50 tys.
Teatr rzymski
Jedyny teatr w Rzymie, który przetrwał do naszych czasów, zachowując - przynajmniej częściowo - swój wygląd zewnętrzny. Wybudowany został za panowania cesarza Augusta (otwarcia dokonano w 13 lub 11 r. p.n.e.). Budowla odzwierciedla sposób, w jaki Rzymianie zaadaptowali grecki wynalazek: zewnętrzna ściana wznosi się na trzy kondygnacje ze spiętrzeniem porządków (toskański-joński-koryncki). Miała kształt półkola, średnicę ok. 150m, budynek sceniczny była zaś 80-90 m długi i 20 m szeroki.Na obu końcach pomieszczenia zakończone absydą o wymiarach 25x15m. Nad widownią znajdował się portyk koloumnowy otwarty do wnętrza, stanowiący zwieńczenie teatru.
Prosceniona (rzymskie pulpitum) przylegala do brzegów widowni wchodząc na orchestrę, która w rzymie miała kształt półkola, slużyła jako miejsce dla najdostojniejszych gości. Fronscenae była bogato zdobiona a architektura była bogata w porządki, rzeźby, ornamenty. Półkolista fasada wykonana była z trawertynu, 3 kondygnacyjna podzielona
półkolumnami w arkadach.
- łuki arkad ozdobione maskami z marmuru
- sklepione korytarze za fasadą
- 15 tys widzów
Cyrk rzymski
Circus Maximus (wł. Circo Massimo) – najstarszy i największy cyrk starożytnego Rzymu. Był usytuowany pomiędzy wzgórzami Palatynu i Awentynu. Jego początki wiąże się z panowaniem Tarkwiniusza Starego. Cyrk wielokrotnie rozbudowywano i przebudowywano. W ostatecznym kształcie mieścił widownię na 170 tys. osób i miał wymiary 600x200 m. Rozgrywano w nim przede wszystkim wyścigi rydwanów, ale nie tylko, np. Juliusz Cezar urządzał także polowania. Wejścia stanowiły dwie bramy, jedna na łuku budowli a druga po przeciwnej stronie. Była to budowla 3
kodygnacyjna, arkady były podzielone półkolumnami, ściany wykonane z cegieł i trawertynu, pokryte marmurem. Najniższa kondygnacja była z kamienia, powyżej z drewna.P ierwotny tor wyścigów, zapewne zbliżony do koła, później przybrał formę wydłużonej podkowy. Wokół niego ulokowana była widownia. Oś cyrku wyznaczał tzw. kręgosłup czyli spina (344x9m), na której ustawiano posągi bóstw życzliwych igrzyskom. Ściana ta zabezpieczała również przed jazdą na
skróty.
- careceres – stajnie i wozownia
- długość areny 568x84 m
Teatr w Rzymie, a teatr grecki
Warowny obóz wojskowy "castrum romanum" - założenie przestrzenne, funkcja, fortyfikacje, budowle;
Castra Romana budowany był z drewna, a siłą roboczą byli legioniści. Warowny obóz rzymski był albo kwadratowy, albo prostokątny, otoczony murem z czterema bramami oraz wałem lub palisadą. Rogi obozu w celu utrudnienia wrogom wspięcie się na palisadę były zaokrąglane.
Budowę rozpoczynano od elementów obronnych. Ścięte drzewa wykorzystywano na bramy (szerokość około 15 metrów) i wieże strażnicze, które po skonstruowaniu na miejscu ustawiano na każdym z czterech wałów (wszystkie miały następnego dnia spłonąć, gdy armia wyruszy w drogę). Siły strzelnicze rozmieszczone były wzdłuż przedpiersia. Przestrzeń 60 metrów pomiędzy wałami obronnymi, a pierwszymi rzędami namiotów wypełniona była przez bydło, łupy i jeńców. Jak pisze Polibiusz umieszczani tu byli, po to by w razie ataku wroga nie można było dosięgnąć ich ognistymi
strzałami. Wysokość ściany obozu wynosiła zazwyczaj dwie trzecie szerokości rowu,
szerokość była podobna. Zbocze i ścianę okalające obóz wieńczyła zawsze palisada (vallum).Przykład idealnie rozplanowanego obozu:
1 - forum
2 - Via Praetoria
3 - Via Principalis
4 - Porta Principalis Dextra
5 - Porta Praetoria (główna brama)
6 - Porta Principalis Sinistra
7 - Porta Decumana (tylna brama)
Wraz z budową umocnień i barier obronnych, równocześnie wznoszono główną kwaterę dowódcy armii (pretorium), a potem kwatery jego zastępców, z szefem sztabu włącznie. Następnie powstawały namioty dla reszty wojska. Kolejne były warsztaty naprawcze, grodzono teren kwatermistrza i wytyczano obozowy plac lub forum (locus gromae), znajdujący się w centrum obozu. Przy forum znajdował się ołtarz ofiarny, mównica oraz wspomniane namioty dowódcy i oficerów.
Następnie legioniści wytyczali biegi uliczek. W obozie rzymskim wyróżniano dwie główne ulice: Via Principalis i Via Pretoria, krzyżujące się pod kątem prostym.
Na ich końcach znajdowały się bramy:
- Brama Główna (porta praetoria)
- Brama Tylna (porta decumana)
- prawa brama na Via Pricncipalis (porta principalis dextra)
- lewa brama na Via Pricncipalis (porta principalis sinistra)
Wzdłuż uliczek ustawiano rzędy dziesięcioosobowych namiotów.
Spowodowane to było przede wszystkim przenoszeniem się wystraszonych mieszkańców przygranicznych wiosek do obozów, które z czasem stawały się tętniącymi życiem osadami. Warto także zauważyć, że wielu ludzi wysiedlonych ze swoich domostw na mocy edykty cesarskiego musiało przenieść się do obozów. Z kolei rzymscy żołnierze stacjonujący lata w obozie zakładali rodziny, co także wpływało na przekształcanie się obozu wojskowego w osadę obronną, a potem
miasto.
Nowo powstałe miasta, otoczone murami, miały formę prostokątu lub kwadratu (podobnie jak obozy) i posiadały dwie główne ulice przecinające miasto na ćwiartki:
- Cardo (północ-południe)
- Decumanus (wschód-zachód)
Do tych ulic dochodziło wiele innych, mniejszych dróg ustawionych pod kątem prostopadłym.
Punktem centralnym każdego miasta na skrzyżowaniu ulic Cardo i Decumanus było forum, wokół którego budowano świątynie, kurię, i bazyliki. Sama bliskość legionów gwarantowało bezpieczeństwo i stymulowało rozwój miast, które stały się w następnych epokach ważnymi metropoliami Europy.
Komentarze
Prześlij komentarz