Pompea - założenie urbanistyczne, charakterystyczne elementy planu, najważniejsze budowle
Pompeje- leżące u ujścia rzeki Sarno do Zatoki Neapolitańskiej były w X w. małym miastem prawdopodobnie portowym, zamieszkałym przez plemię Osków.
Na planie miasta widać dwa fora: jedno prostokątne i przylegające do niego od wschodu forum trójkątne.
Prostokątne forum otoczone było po obu dłuższych bokach i krótszym od strony południowej piętrowymi portykami; zamknięcie od strony północnej stanowiła Świątynia Jowisza, wznosząca się na wysokim podium, na które prowadziły frontowe schody. Po obu stronach świątyni wznosiły się dwa łuki triumfalne, po lewej bliżej frontu, po prawej w głębi.
W narożniku północno-wschodnim wznosił się budynek targowicy , po zewnętrznej jego stronie kantory wekslarzy, wewnątrz sklepy kupców i rzemieślników. Do budynku targowicy (macellum) przytykał budynek o niepewnym przeznaczeniu; curia, biblioteka czy też świątynia bóstw opiekuńczych. Następny budynek to Świątynia Wespazjana, obok Świątynia Augusta, w końcu największy budynek kapłanki Eumachii, opiekunki cechu foluszników.
Od południa forum zamykały trzy podobne do siebie budynki, w środku curia.
Forum Triangulare było otoczone kolumnadą. Do kolumnady po stronie północnej przylegał teatr otwarty dla ok. 10 000 widzów i obok niego mały teatr kryty, muzyczny (odeon) dla 1500 widzów. W południowo- wschodniej stronie odkopano amfiteatr o planie elipsy (136x104m) dla ok. 10000 widzów.
Typowy dom pompejański rozplanowany był wzdłuż osi prostopadłej do ulicy. Pomieszczenia mieszkalne i gospodarcze rozplanowane były zazwyczaj wokół jednego lub dwóch perystyli połączonych eksedrą. Perystyle poprzedzone były tablinum przylegającym do atrium. W części znajdującej się bezpośrednio przy ulicy często lokowano pomieszczenia sklepów i warsztatów. W ogrodowej części perystyli umieszczano fontanny, nimfea i posągi. W bogatszych domach znajdowały się także prywatne termy. W zależności od zamożności właścicieli wystrój domu był
mniej lub bardziej bogaty a dom zajmował odpowiednią do statusu powierzchnię.
Miasto było obronne, z odkopanych fragmentów wynika, że na obwód fortyfikacyjny składały się dwa równoległe do siebie biegnące mury, wykonane z ciosów tufowych, przestrzeń między nimi wypełniona była gruzem. W murze znajdował się szereg bram. Ulice na ogół były bardzo wąskie, najszersze niewiele ponad 7m, jezdnia wybrukowana wielobocznymi płytami z miękkiego tufu, w który łatwo się tworzyły koleiny.
Najważniejsze budowle:
· Świątynia Jowisza zbudowana w północnej części forum. Była to budowla usytuowana na cokole o wysokości 3 m, długości 37 m i szerokości 17 m. Na podwyższenie prowadziły schody podzielone na biegi. Świątynię poprzedzał głęboki pronaos. Cellę otaczała dwukondygnacyjna kolumnada, pod nią, w niszach umieszczono posągi triady kapitolińskiej, czyli: Junony, Jowisza i Minerwy. Poniżej świątyni znajdował się skarbiec. Po bokach wzniesiono dwa łuki triumfalne Germanika i Tyberiusza.
· Budynek Eumachii – budowla ufundowana przez kapłankę Eumachię dla rzemieślników: tkaczy, farbiarzy i foluszników. Budowlę poprzedzał portyk, za którym zachowały się fragmenty ściany z portalem ozdobionym reliefem złożonym z liści akantu przeplecionych rzeźbionymi postaciami niewielkich zwierząt. Po bokach znajdują się nisze, w których najprawdopodobniej odbywały się licytacje. Wewnątrz znajdował się duży portyk otoczony dwukondygnacyjną kolumnadą oddzielającą od dziedzińca magazyny. Na wprost wejścia znajdują się pozostałości trzech dużych apsyd, w których umieszczono posągi Liwii, Tyberiusza i Druzusa. Za środkową apsydą stał też posąg Eumachii.
· Macellum – to wzniesiona w czasach cesarstwa kryta hala targowa, w której zlokalizowano sklepy otwarte na dziedziniec wewnętrzny oraz przylegające ulice i forum. W środkowej części dziedzińca umieszczono okrągły, przykryty kopułą pawilon ze zbiornikiem na ryby. Kopuła podparta była 12 kolumnami. W tylnej części umieszczono najprawdopodobniej kaplicę poświęconą rodzinie cesarza (odkryto w niej posągi Oktawii, siostry Augusta i Marcellusa, posągi znajdują się w Muzeum Narodowym w Neapolu).
· Świątynia Apollina przylegająca do wschodniego boku forum jest zwrócona frontem do ulicy. Została wzniesiona za panowania Samnitów. Plac wokół świątyni otaczała kolumnada, pod którą umieszczono liczne posągi bóstw i zbiorniki na wodę. Przed nią zachowały się wykonane z brązu posągi Apollina i Diany (na terenie wykopalisk umieszczono kopie odnalezionych rzeźb, oryginały znajdują się w Muzeum Narodowym w Neapolu). Przed świątynią nadal stoi marmurowy ołtarz i jońska kolumna, na której znajdował się zegar słoneczny. Przy wejściu do świątyni stały także posągi Wenus i Hermafrodyty. Sama świątynia umieszczona była na podwyższeniu, na które prowadziły szerokie schody umieszczone w części frontowej. Budynek otoczony kolumnadą poprzedzał portyk.
· Termy – na terenie wykopalisk odkryto trzy kompleksy term miejskich. Najmniejsze, tzw. Termy Rynkowe, znajdowały się w pobliżu Forum, na północ od świątyni Jowisza. Składały się z dwóch bliźniaczych struktur, z których jedna przeznaczona była dla kobiet a druga dla mężczyzn. W skład kompleksów wchodziły szatnie, pomieszczenia na kąpiel zimną, ciepłą i gorącą. Sale ogrzewane były gorącym powietrzem krążącym pod posadzką i pomiędzy ściankami działowymi (hypocaustum). Pomieszczenia ozdobione były stiukami. W tepidarium (sali do wypoczynku) zachowały się gliniane figurki atlasów i piec z brązu ogrzewający powietrze. Do term przylegała niewielka palestra. Oprócz Term Rynkowych odkryto także tzw. Termy Centralne oraz Termy Stabiańskie.
· Teatr Wielki – zbudowano w III w. p.n.e. wykorzystując naturalne zagłębienie terenu. Widownia mieszcząca 5000 widzów podzielona była na pięć sektorów. Położone najniżej 4 rzędy przeznaczone były dla elity społecze ństwa, pozostałe 15 rzędów służyły pozostałym mieszkańcom. Scena wymurowana została z cegły. Pomiędzy nią a orchestrą zachował się rowek do opuszczania kurtyny. Zachowały się także otwory, w których umieszczano maszty podtrzymujące velarium (osłonę rozpinaną nad widownią). To teatru przylega prostokątny portyk służący wcześniej jako foyer, później przeznaczony na koszary gladiatorów (tzw. Portyk Gladiatorów).
· Pompejańska Bazylika stanowi jeden z najstarszych znanych nam przykładów bazylik foralnych. Powstanie tej bazyliki datuje się na ostatnie ćwierćwiecze II w. p.n.e., na podstawie znalezionych tu dachówek, na których widnieje napis "Ni-Pupie", będący nazwiskiem jednego z urzędników epoki samnickiej. Wejście główne bazyliki składa się z pięciorga przejść otwartych pomiędzy tufowymi filarami, prowadzących do odkrytego westybulu, po którego stronie południowej znajduje się pomieszczenie z głęboką studnią. Dopiero z tego przedsionka czterema schodkami podchodzi się pod fasadę gmachu, ujętą czterema kolumnami jońskimi, flankowanymi dwoma bocznymi wejściami. Szeroką nawę środkową okala 28 olbrzymich, żłobkowanych kolumn.
Wzdłuż dwóch, węższych naw bocznych biegnie szereg półkolumn jońskich, zwieńczonych kiedyś drugą kondygnacją półkolumn korynckich. Najprawdopodobniej, bazylika była przykryta jednokrokwiowym dachem drewnianym a światło do jej wnętrza przedostawało się przez odstępy między półkolumnami górnej kondygnacji kolumnady naw bocznych. Bazylika odgrywała pierwszorzędną rolę w życiu społecznym i gospodarczym miasta, gdyż to właśnie tu wymierzano sprawiedliwość i tu prowadzono ważne pertraktacje handlowe oraz rozwiązywano żywotne kwestie gospodarcze i prawnicze.
Miasto rzymskie - założenie urbanistyczne, charakterystyczne elementy planu, najważniejsze budowle
Rzymianie wypracowali swoisty wzór, według którego zakładane były nowe kolonie. Miasto rzymskie winno mieć czworokątny kształt (prostokąt, kwadrat) i być otoczone pasem poświęconej ziemi (pomerium). Przejścia w pomerium (bramy) były wyznaczane zgodnie z kierunkami świata. Osie te wytyczały kierunek głównych ulic miasta.
Plany miast naśladowały układ obozu stałego (Castra), z charakterystycznymi dwiema arteriami : oś północ-południe – cardo, wschód-zachód – decumanus. Na ich przecięciu miało się mieścić centrum miasta (forum, świątynia Jowisza, kuria). Forum było z reguły prostokątne, ze świątynią na dłuższej osi. Pozostałe ulice winny biec równolegle do głównych osi. Między nimi tworzyły się tzw. insulae, które były przeznaczone na budowę domów mieszkalnych.
Rzymianie planowali wielkie zespoły miejskie, a szczególnie starannie zabudowę rynku – forum na którym skupione były najważniejsze budowle. Z początku ustawiane były dość chaotycznie, w okresie cesarstwa zaczęto stosować rygorystyczną symetrie układów wielkich brył w przestrzeni. Olbrzymie place, okazałe gmachy, piękne wille i piętrowe kamienice, bazyliki, świątynie, pałace, łaźnie, pomniki, teatry, cyrki.
NAJWAŻNIEJSZE BUDOWLE:
- bazyliki
Służyły do rozpraw sądowych i zawieranie handlowych umów. Były gmachami wielkich rozmiarów, zbudowanymi na planie prostokąta podzielonego wzdłuż na trzy lub pięć części kolumnadą. W głębi najszerszej części środkowej znajdowało się podwyższenie dla urzędnika – trybunał.
- teatry
Wznoszone je na płaskim terenie. Półkolista orchestra otoczona była z trzech stron siedziskami dla widzów i zamknięta od tyłu stała dekoracją.
- forum
Rynek, który stanowił centrum miasta i znajdował się na przecięciu dwóch głównych ulic.
Rzymska architektura porządkowa
Rzymska architektura porządkowa
Porządek toskański to jeden z klasycznych porządków w architekturze.
Wykształcił się na terenie Italii z porządku doryckiego. Wysokość kolumny wynosi 14 modułów. Podstawowe różnice to:
* kolumny miały gładkie trzony (w porządku doryckim pokryte były żłobieniami)
* pod kolumnami wprowadzono bazy (w porządku doryckim kolumny stały bezpośrednio na stylobacie).
Budowle wzniesione w stylu toskańskim sprawiały wrażenie bardziej przysadzistych niż budowle greckie.
Wynikało to przede wszystkim z jakości (cech wytrzymałościowych) dostępnych materiałów. Budowle (przede wszystkim świątynie) wznoszone były na planie prostokąta, na podwyższeniu, na które prowadziły schody usytuowane przy krótszym boku. Budynek był otoczony kolumnadą z trzech stron. Dach dwuspadowy z okapem tworzył portyk z trzech stron budynku. Kolumny zakończone były głowicami złożonymi z echinusa i abakusa.
Wysokość kolumny toskańskiej wg Witruwiusza była równa siedmiu dolnym średnicom. Im większe jest interkolumnium, tym grubszą należy wykonać kolumnę, i na odwrót. Jednak dla Vignoli wysokość i średnica kolumny oraz wzajemny ich stosunek są wielkościami stałymi, ponieważ wielkość interkolumnium jest ustalona. Wysokość belkowania stanowi ok. ¼ wysokości kolumny, natomiast wg Witruwiusza jest wielkością niewiadomą. Interkolumnium określa się w zależności od całej budowy. Górna średnica kolumny Witruwiusza równa się trzem czwartym dolnej.
Komentarze
Prześlij komentarz