CPTED - Crime Prevention through Environmentak Design

Crime Prevention through Environmentak Design 
(prewencja kryminalna przez kształtowanie przestrzeni)

W 1971 r. ukazała się praca zatytułowana Crime Prevention through Environmentak Design (prewencja kryminalna przez kształtowanie przestrzeni) autorstwa amerykańskiego kryminologa C.Ray Jeffreya. Jego praca, o teoretycznym charakterze początkowo nie została zauważona jednak później stała się podstawą obecnego programu sytuacyjnej prewencji kryminalnej.

Pomiędzy poszczególnymi krajowymi systemami istnieje na ogół przepływ informacji. Prócz tego trwają prace nad stworzeniem federacji takich systemów, ustaleniem pewnych wspólnych, uniwersalnych zapisów. Obecnie najbardziej znanymi stowarzyszeniami ponadnarodowymi zajmującymi się systemami projektowania i kreowania bezpiecznej przestrzeni są:

- EDOCA

- Europejskie Forum Bezpieczeństwa Miejskiego

- CPTED

- European Centre for Crime Prevention.

 Koncepcja CPTED  z czasem się zmieniała ale oprócz cech ukształtowania fizycznego zaczęto również dostrzegać rolę, jaką dla zachowania stanu bezpieczeństwa w danej okolicy odgrywa społeczna interakcja. W późniejszych latach oprócz funkcji społecznego kontekstu, powstała również tzw. Druga generacja zapobiegania przestępczości. Poprzez projektowanie spójnego i bezpiecznego środowiska, wolnego od przestępczości. Oprócz cech środowiskowych, położono nacisk na cechy kondycji społecznej bronionej przestrzeni, takie jak lokalna dynamika społeczna, struktura kulturalno- etniczna i jej różnorodność, a także inne czynniki o społecznym charakterze. Istota drugiej generacji CPTED jest stwierdzenie, „to nie budynki popełniają przestępstwa”.

Według CPTED od sposobu ukształtowania i zorganizowania przestrzeni danego środowiska zbudowanego jest uzależniona jego podatność na zagrożenia kryminalne. Program ten opiera się na wykorzystaniu podstawowych cech środowiskowych: kontroli społecznej, dostępności, naturalnego nadzoru i statusu terytorialnego.  W rezultacie lokalne społeczności i władze otrzymują narzędzia służące do skutecznego podniesienia stanu bezpieczeństwa publicznego. Kluczowe  dla skuteczności programu jest współpraca pomiędzy agentami rządowymi i samorządowymi, policją i instytucjami bezpieczeństwa publicznego, planistami, architektami, środowiskiem biznesu i lokalnymi społecznościami w celu kształtowania środowiska zbudowanego w taki sposób, aby ograniczyć jego podatność na zagrożenia przestępczością – zanim takie nastąpi.

            CPTED stosowany na etapie projektowania nowych inwestycji, przebudowy lub modernizacji istniejących fragmentów miasta lub implementowany w celu poprawy stanu istniejącego w miejscach dotkniętych plagą przestępczości. Ma zastosowanie do kształtowania obszarów mieszkaniowych, handlowych, komercyjnych, edukacyjnych i publicznych.

Celem tego programu jest projektowanie takiego środowiska, które redukuje lęk przed staniem się ofiarą oraz samą przestępczość.

Działania objęte programem CPTED:

- terytorialność

- punkty obserwacyjne

- wspieranie aktywności

- hierarchia przestrzeni

- kontrola dostępu

- środowisko

- konserwacja

Niektóre działania i zalecenia programu dotyczące sąsiedztwa:
- minimalizacja liczby wejść i wyjść z bloku
- projektowanie dróg rozładowujących korki
- maksymalizowanie możliwości kontroli wzrokowej otoczenia przez mieszkańców
- wspieranie wykorzystania przestrzeni publicznej przez mieszkańców
- zapewnienie odpowiedniego oświetlenia ulic, parków, ścieżek i alejek
- zachęcenie mieszkańców do wzajemnej obserwacji

Zalecenia i działania w odniesieniu do domów jednorodzinnych:

- wyraźne odróżnienie własności prywatnej (podwórko, podjazd) od przestrzeni publicznej (ulica, chodnik) za pomocą krzewów, zróżnicowanych (kolor, kształt) kostek brukowych, zróżnicowania materiału

- zapewnienie rozległej perspektywy na teren otaczający dom

- zapewnienie domownikom wzrokowej dostępności obszaru wejścia

- unikanie uformowań, które mogą ułatwiać sprawcom ukrycie się (kryjówki, ograniczenie perspektywy)

- instalowanie specjalnego silnego oświetlenia

- antywłamaniowe zabezpieczenie drzwi wejściowych

Zalecenia i działania w odniesieniu do zabudowy wielorodzinnej:

- stworzenie wspólnej przestrzeni, która wspiera interakcje między mieszkańcami

- minimalizowanie liczby mieszkań przypadających na jedno wejście 

- instalacja domofonów

- właściwe oświetlenie wspólnego wejścia

- wyposażenie drzwi wejściowych w blokadę klamki (otwieranie od wewnątrz) oraz wizjer

- zapewnienie łatwego do obserwacji terenu zabaw dziecięcych 

- zapewnienie okien sprzyjających obserwacji w pomieszczeniu pralni

Zalecenia w odniesieniu do przestrzeni powszechnie dostępnej:

- zachęcenie do użytkowania przez prawowitych użytkowników

- unikanie lokalizacji miejsc nieoświetlonych i obszarów mogących służyć do ukrycia się 

- w pobliżu węzłów aktywności

- zapewnienie odpowiedniego oświetlenia

- unikanie miejsc służących chronieniu się osób wałęsających się 

Zalecenia w zastosowaniu antyterrorystycznym:
- kontrola dostępu,(natural access control)
- zapewnienie nadzoru (surveillance)
- wzmocnienie terytorialne (territorial reinforcement) – tworzenie wokół zagrożonych budynków stref chronionych (ogrodzenia, mury, bariery i patrole) oraz stref bezpieczeństwa zapobiegających skutkowi zamachów bombowych – głównie samochodowych. Może temu służyć zmiana organizacji ruchu kołowego i elementy małej architektury : murki oporowe, kwiatony, słupki. Celem jest utrudnienie zamachu i ograniczenie jego skutków.
- utwardzenie celów ( target hardening) – zabezpieczenie potencjalnych celów ataku przed jego skutkami środkami planistycznymi, architektonicznymi i technicznymi (odpowiednie ukształtowanie bryły i strefowanie funkcji budynku, wzmocnienie konstrukcji i elewacji, stosowanie pancernych lub bezpiecznych przeszkleń, zabezpieczenie otworów, kanałów i instalacji podziemnych, utworzenie schronów i bezpiecznych pomieszczeń, zdublowanie instalacji budynku), żeby ograniczyć staraty i zniszczenia powstałe wskutek ewentualnego ataku.

Zarządzanie przestrzenią z uwzględnieniem prewencji przestępczości jest więc bardzo szeroką dziedziną i obejmuje działania w zakresie organizacji transportu publicznego, utrzymania porządku i czystości, szybkości likwidacji zniszczeń, odpowiedniego wyposażenia przestrzeni.

            Przekształcenia przestrzenne zespołów i obiektów istniejących oraz nowoczesne rozwiązania w strukturach nowo tworzonych muszą być wspierane działaniami promocyjnymi i informacyjnymi. Potrzebne są akcie promujące poprawę bezpieczeństwa otoczenia i bezpieczne zachowania: ulotki informujące jak zabezpieczyć mieszkanie, jak chronić dzieci, jak pilnować bagażu, w którym momencie zamykać bramę garażu podziemnego pod budynkiem aby uniemożliwić niezauważone wtargnięcie złodzieja lub napastnika itp. Należy propagować gotowość do interwencji obywatelskiej i czujności w przestrzeni sąsiedzkiej, jak i publicznej, choć będzie to dotyczyć innych sytuacji.

Obecnie prowadzone szkolenia w zakresie wykorzystania CPTED prowadzi w USA Narodowy Instytut ds. Zapobiegania Przestępczości. Podstawowym podręcznikiem jest wydana przez niego praca Thimothy D. Crowe’a, zatytułowana właśnie Crime Prevention through Environmentak Design [Crowe 1991].

  Zasady CPTED można odnaleźć w większości podręczników i wydawnictw poświęconych planistycznym i architektonicznym metodom zwalczania przestępczości i zagrożenia terrorystycznego. Znane są wypadki, że po zastosowaniu programu CPTED  przestępczość na danym obszarze uległa znacznej redukcji.